Ffwng a mwy o enwau Gymraeg

Dwi wedi bod yn darllen mwy am enwau madarch yn “O’r Pedwar Gwynt”:  rhifyn Hydref 2024.  Erthygl gan Morgan Owen.  Ar ôl y mabinogi, yn ôl Morgan Owen, does dim llawer o sôn am fadarch am ganrifoedd: “Wedi’r cyfeiriadau cynnar, cymharol brin yw’r sôn am fadarch yn y Gymraeg, ar y cyfan” ac mae Morgan yn cyfeirio at “prinder llwyr, bron, o enwau Cymraeg cynhenid am fadarch neilltuol”.  Pan dych chi’n meddwl am faint o enwau sydd ar gael ar gyfer blodau, roedd hyn yn dipyn o syndod i fi.

 

Mae yna ambell un: “Y gingroed” ydy’r stinkhorn (Phallus impudicus)

 ac mae hi’n debyg bod madarch y gwybed yn cyfeirio at Amanita muscaria: madarch hardd iawn ond gwell peidio eu bwyta!  (Er bod rhywbeth neu rywun wedi bod ati gyda'r un yn y llun!)

Mae’r erthygl yn sicrhau mae “cwd y mwg” ydy’r enw Gymraeg am puffball: a dyna’r enw chefais i o Martin Coleman pan ofynnais y cwestiwn ar wefan Galwad Cynnar.  Mae o’n debyg bod madarch ddim yn air cyffredin yn ôl yn yr 1870au, a hefyd does dim cysondeb yn yr eiriau sydd yn cael eu defnyddio: yn aml mae mushroom yn cael ei ddefnyddio am beth sydd yn fwytadwy a madarch am bethau gwenwynig.  Mae pethau yn newid erbyn dechrau’r ugeinfed ganrif a pan gyhoeddwyd Geiriadur yr Academi yn 1985 gwelwn enwau Cymraeg ar rai madarch.  Mae sawl enghraifft yn yr erthygl.  A diolch i’r erthygl am sôn am y Bywiadur.  Er fy mod yn wybodus o Lên Natur, dwi ddim wedi mynd i’r wefan am dipyn, felly chwiliais am “wrinkled peach mushroom” yn y Bywiadur: madarch a oedd i’w weld yn yr ardal yma yn gynharach yn y flwyddyn.  “Cap coch rhwyllog” yn ôl y Bywiadur – ond doedd y madarch a welais i ddim yn debyg i’r llun, rhaid dweud.

 

Yn bendant mae madarch yn boblogaidd ar y funud.  Mae llyfr Merlin Sheldrake, Entangled Life” wedi cael gymaint o ganmoliaeth ac mae o ar y silff yn aros i fi ddechrau ei ddarllen tra mae rhaglen lle mae Sheldrake yn siarad am ffyngau ar gael ar yr Iplayer (Fungi: the web of life).

 

Es am dro ar ôl cinio, y prynhawn yma, ac roeddwn mor falch o weld madarch bach yn bodoli ar bont dros yr afon: