Ffobia

Dwi ddim yn siŵr am sgwennu’r post yma - mae o rywbeth fel mynd i ’AA’: cyffes.  Ond dwi'n meddwl ei fod yn bwysig ein bod yn siarad am problemau iechyd meddel - a dwi'n meddwl bod ffobias, fel iselder, (ond wnaf ddim siarad am iselder heddiw) ar y sbectrwm  Felly, mae gen i ffobia eitha gry - o stormydd - wel o’r fath stormydd sydd yn dod a mellt a tharannau.  Dwi ddim yn siŵr yn union pryd ddechreuodd o, ond gyda pwysau dros y flynyddoedd, yn enwedig yn sgîl magu phlant gyda problemau iechyd meddwl, mae o wedi gwaethygu.

Mae o yn cael effaith ar fy mywyd i, fel, am wn i, mae pob ffobia.  Ond, gyda ffobia cymdeithasol neu rhywbeth tebyg, mi rwyt ti yn gwbod dy fod am wynebu sefyllfa anodd.  Mae’r tywydd yn fwy ansicr. Dwi ddim yn siŵr weithiau os ydy’r ’aps’ ar y ffôn yn helpu neu beidio.  Wel, wrth gwrs bod nhw’n helpu.  Fel rhywun sydd allan yn y cefn gwlad ac yn yr ardd tŷ allan yn gyffredinol dwi ddim isio cael fy nal mewn storm.  Ond mae fy mol yn troi ond wrth gweld yr arwydd back na sy’n golygu mellt.  A mae edrych neu dim edrych ar yr ap yn medru dod yn obsesiwn.

A mae’r corddi ac y nerfusrwydd sydd yn dod cyn y storm - ’anticipatory anxiety’:  yn anodd hefyd - mae’r ymenydd yn mynnu dod yn ol i’r peth, meddwl y gwaethaf a.y.y.b.  Am flynyddoedd nes i ddim am y peth ond osgoi stormydd pan oedd yn bosib.  Yn y gorffenol dwi wedi cael fy nal unwaith neu dwywaith mewn storm.  Unwaith tra yn beicio ym mynyddoedd gogleddol Spaen.  Ar ben y mynydd, gweld mellt yn y pellter, ac fy ngŵr yn trio fy nghysuro a dweud “ddaw o ddim i fama, mae o dros y dyffryn milltiroedd i ffwrdd”.  Ha!  Ar ol ryw bum munud roedd y storm uwch ben, a mellt a tharanau o’n gwmpas.  Dwi erioed wedi beicio mor gyflym a wnes i y ddiwrnod hwnnw - i lawr y lon droellog o’r mynydd.  Ac yn trio dweud wrth fy hyn; “Cym bwyll - dim rhy gyflym, ti ddim isio osgoi’r storm a syrthio i lawr o’r mynydd!” Pryd arall ar yr un gwyliau, storm yn y nos, a ninau mewn pabell.  Erchyll.  Ond yn amlwg nes i oroesi.  Yr un gwaethaf oedd yn America.  Daeth y storm mor gyflym: cymylau du bygythiol a gwynt, a doedd dim digon o amser i gyrraedd car fy ffrind gyda hi.  Felly swatio, crio, ar fy nghwrcwd yn  erbyn adeilad, a gweld adlewyrchiad y mellt yn y ffenestr o’r adeilad uchel.  Diolchi mae ffrind agos oedd efo fi, oherwydd y temilad o embaras a chywilydd o fod mewn stâd.

Dydy’r peth ddim yn resymol wrth gwrs.  Hyd yn oed yn y tŷ, dwi’n mynd dan y grisiau, mynd a stôl yna a cae’r drws fel dwi ddim yn gweld y mellt ac os bosib dim yn clywed y taranau.

Ychydig o flynyddoedd yn ol, chwiliais am therapi.  Dydi o ddim yn rhywbeth sydd yn hawdd i’w drin.  Dan ni wedi trio ‘hypnotherapi’ ond mae’r gwreiddiau yn ddwfn.  Dwi ar drothwy drinniaeth arall – a oedd am ddechrau o ddifri heddiw.  Ond dyfalwch be?  Oedd gan i sesiwn heno – a mae’r ap yn dweud bod ni am gael cawodydd taranau. Dydw i ddim digon dewr i fynd felly. Ac eto mi wn bod o’n holl bosib na fydd storm.  Da ni’n weddol ffodus yn y fan hyn.  Yn aml mae’r stormydd yn osgoi yr ardal yma ac yn mynd heibio.

Felly dwi’n gobeithio na ddaw’r storm.  A dwi’n gobeithio bod sgwennu am y peth yn gnweud lles hefyd.  Dwi erioed wedi gwneud hyn o’r blaen.

A be sydd yn helpu?

·     Pethau fel “mindfulness” “ymwybyddiaeth ofalgar”.  Mae ymarferion felly yn arafu’r anadl ac yn help i fi deimlo’n llai ofnus 

·     Mae arferion fel myfyrdod yn medru helpu hefyd

·     Cydnabod bydd y storm yn mynd heibio

·     Gwrthdyniad.  E.e. darllen nofel gafaelger – fel ditectif neu llyfr gyffrous

·     Meddwl am bethau sydd yn rhoi cysur

Mae o’n help gwneud ymarferion fel myfyrdod ac ymwybodaeth ofalgar (am llond ceg!) ar adegau arall hefyd, fel bod yr ymenydd a’r corff wedi ymarfer ac yn gwybod be i wneud. O ac efalla hiwmor du?

Dwi’n gobeithio sgwennu am rywbeth hapusach tro nesaf - fel cymryd lluniau bywyd gwyllt, yr ardd, llyfrau ac efalla Gŵyl Arall - lle fues i’r penwythnos diwethaf.

Porthmadog

Wedi mwynhau wythnos o wyliau ym Mhorthmadog wythnos diwethaf.  Pwy a ŵyr pryd roeddwn yno y tro diwethaf - efall bron 40 mlynedd yn ol........Mae’r dref yn edrych yn eitha dda, a roedd yn hawdd prynu llysiau ffres a pysgod yn y dre, a da gweld bod Cob records yn ddal i fynd!  Cofio mynd yna pan oeddwn yn fy arddegau.

Arhoson mewn fflat yn yr harbwr, gyda golygfa hyfryd.

’Roedd hefyd yn bosib cerdded o gwmpas y llyn bach tŷ hwnt i’r reilffordd.
Gyda tywydd dda, cerddon rhan o’r llwybr sydd yn mynd o Ryd-Ddu i Feddgelert ar hyd Lon Gwyrfai  - gan for fy ngŵr wedi brifo’i benglin, a dim yn medru cerdded yn bell, roeddyn yn chwilio am llwybrau eitha wastad, a roedd y llwybr yma yn ardderchog (mae o’n fwy serth nes ymlaen, ond cerddon ni ond am ryw awr a hanner).

Aethon i lefydd dwi ddim wedi ymweld a am flynyddoedd - fel Criccieth a’r castell,

Harlech, a rhywle r’on wir isio mynd sef yr Ysgwrn.

O’r tŷ, roedd yn bosib cerdded ar hyd lon bach dawel lle mae llawer o gychod yn cael ei cadw a cyrraedd Borth y Gest a’r llwybr arfordirol.

 Taith hyfryd a gwahanol iawn o’r cerdded dan ni’n gnweud adre, ar y comin. Ardderchog cael wythnos yng Nghymru odidog a chyfleoedd i siarad Cymraeg a crwydro o gwmpas.

Darllen a garddio

Gan fy mod wedi brifo fy nhroed – ac yn aros iddo wella digon i fi gerdded fel arfer, dwi wedi bod yn gwneud llawer mwy o ddarllen, yn enwedig llyfrau Robert Harris.  Mi ŵn fy mod i wedi darllen o leiau un o’i lyfrau o’r blaen, ond dwi ddim yn cofio pa un.  Beth bynnag, am awdur!  Hanes, gwleidyddiaeth a chyffro, sgwennu ardderchog – i gyd yma.  A mae o wedi sgwenny gymaint.  Ar y funud, ar ol gorffen ‘Ghost’, dwi’n darllen Archangel – wedi ei sefydlu yn Rwsia, yn nghyfnod Satlin ogystal a’r presenol (well y presenol pan wnaeth o sgwennu’r llyfr).  Dach chi’n gwybod sut mae hi pan mae llyfr yn denu chi gymaint, mi fase’n bosib darllen trwy’r dydd – ond wedyn dach chi’n difaru darllen mor gyflym – wel, profiad fel yna.

Ond yr wythnos yma hefyd, yn y tri ddiwrnod nesa, dwi isio ailddarllen ‘Tyn y Gorchydd’ ar gyfer ein grwp darllen yn Llundain, nos Iau.  O’r diwedd nes i lwyddo i ddarllen y llyfr – a oedd yn heriol mewn llefydd, yn enwedig ar y dechrau, ac yn falch iawn fy mod i wedi ei ddarllen, ond rhaid mynd yn ôl a meddwl amdano dipyn fwy.

Mae o hefyd wedi bod yn amser teuluol, dros Gwyl y Banc – a’r ddau fechan yma am ginio Sul gyda dad. ‘Roedd Teigan isio fi ddarlunio gyda hi, a dyna wnaethon, a darllen stori ar ol stori – ond ‘roedd hi’n amlwg ei bod hi wedi blino yn llwyr (‘roedd Thomas, y brawd bach, wedi ei deffro hi yn gynnar iawn).  A dyma hi, a Teo, ar ol i Teo ddod yn ol ar ol mynd am dro – y ddau wedi blino’n llwyr.

Heddiw ro’n yn gobeithio gweld fy mab ifanca – ond mae o’n sal, felly dydd yn rhydd i trio ddal i fyny.

Diwedd mis Mawrth

A dyma ni ar ddiwedd mis Mawrth.  A fel y dywediad Saesneg – death y mis i fewn fel llew.  I di, ddechreuodd y mis gyda penwythnos yng Nghaernarfon yn y Gŷyl, (Gŵyl Ddewi Arall) felly digon o bethau Cymraeg a Chymreig – a gorffennodd (oes dwy 'n' tybed?) gyda ysgol undydd yn Llundain, ddoe.  Mae o’n rhyfedd meddwl bod fy Nghymraeg, y dyddiau yma, yn digwydd mewn llefydd mor wahanol:  un mewn tref bach wrth ymyl Eryri – felly digon agos i lefydd prydferth a tawel, wrth y môr neu yn y mynyddoedd, a’r llall mewn dinas enfawr swnllyd. (A dipyn bach o siarad yn digwydd yn MK o bryd i'w gilydd).

Eto dwi mor falch bod Llundain digon agos.  Mae’r gweithgareddau Cymraeg yn y ganolfan yn ofnadwy o bwysig i fi.  Mae’r clwb darllen yn fy ysbrydoli I ddarllen llyfrau na fyddwn yn darllen fel arall.  Mi faswn byth wedi darllen O Tyn y Gorchydd, fel engraifft.  A mae rhaid bod gymaint o ddarllen yn helpu fi gyda’r gramadeg, er fy mod i’n dal i gamdreidglo, wrth gwrs.  

’Roedd yn ardderchog, ddoe, cael canolbwyntio ar y gramadeg gyda Gwen yn diwtor i’r grwp uwch, a ddois yn ol, ar ol diwrnod gwych, gyda llawer o nodiadau.  A’r peth sydd rhaid i fi gofio ydy mynd yn ol at y nodiadau a gnweud dipyn o ymarferion.  (A dwi wedi gaddo i fy hyn i wneud hynny!)

Ond heddiw, Sul y mamau, ’roedd yn amser teuluol, ac amser i wneud dipyn bach mwy yn yr ardd.  Mae’r cyfrifiadur yn gwrthod lawrlwytho lluniau o’r iphone, felly dim lluniau o’r ardd, ond dyma un llun o ehedydd ar y comin.

Penwythnos Gwyl Ddewi Sant Arall: gwledd o Gymraeg

Os bosib dwi'n treilio Gwyl Ddewi yng Nghaernarfon yng Ngwyl Ddewi Arall.  Cyfle i siarad Gymraeg, bod yn ol yng Nghymru  a mwynhau digwyddiadau gwahanol:  llenyddiaeth, hanes, celf a.y.y.b.  Fel arfer, roedd yr wyl eleni yn ardderchog.

Ac ar ol i ddigwyddiadau'r wyl gorffen - gyda taith gerdded hanesyddol Rhys Mwyn (sut mae o'n darganfod pethau wahanol iw ddangos i ni bob tro, tybed?) ac ar ol storm 'Freia' (ddim mor ddrwg a'r disgwyl), aethom ar daith bach i Lanberis.  Dwi ddim wedi bod yna am ryw 15 mlynedd.  Doedd y tywydd ddim rhy dda  - ond cerddon i fyny at y rhaeadr, ac i weld castell Ddolbardarn - un o'r castelli Cymraeg.

Mae bod yang Nghaernarfon hefyd yn gyfle i brynu mwy o lyfrau Cymraeg.  Dyma be brynais i dros y penwythnos:

Dwi wedi gorffen darllen Perthyn (Gwych!) a hefyd Dan Bwysau - felly rhaid i fi ddewis be dwi am ddarllen nesaf - falle Ar Drywydd Llofrudd.  Awdur newydd - clywais i o yn son am y llyfr.  Sownio'n ddiddorol.

Yn yr ardd ac ar yn comin...

Dwi wedi treulio llawer o amser yn cerdded yn ddiweddar - gyda Teo y ci, wrth gwrs - a mae’r tywydd wedi bod yn fendigedig.  Ar y comin mae’r tylluan wen wedi bod yn hela, a mae’r ehedydd yn canu eto.  Dyma llun o’r ehedydd.

Ond mae fy meddwl i wedi troi at yr ardd.  Dwi’n dilyn cyngor Charles Dowding eleni - sydd yn esbonio sut mae palu yn medru dinistrio strwythyr y pridd - neu amharu arno fo beth bynnag.

Dwi wedi dechrau yn yn tŷ gwydr - a wedi rhoi compost ar un gwely newydd ac ar un a chafodd ei ddefnyddio llynedd.  Aros am ychydig rŵan i roi amser i unryw chwyn dod i’r fai, a wedyn cael gwared ohonyn nhw cyn roi hadau neu phlanhigion i mewn.

Ond anodd cael digon o gompost.  Treuliais dipyn o amser yn symyd compost o un o’r biniau compost ddoe, ac erbyn gorffen roedd y compost i gyd wedi mynd.  Meddwl ydwyf am archeb compost sydd wedi cael ei ddefnyddio ar gyfer madarch, i’w ddefnyddio fel ’mulch’.  Yn y cyfamser, mwynhau'r blodau a'r gwenyn sy'n heidio i'r blodad gynnar.

Cyfarfod Clwb Darllen Llundain: trafod Llyfr Glas Nebo

Cawsom noson hyfryd neithiwr yn trafod y nofel yma gan Manon Steffan Ros - a gyda tri aeilod newydd.  Weithiau dan ni wedi bod yn grŵp fach - ond dan ni’n tyfu!  A neithiwr roedden ni’n 13.

’Roedd pawb wedi mwynhau y llyfr yma - os mwynhau ydy’r gair iawn oherwydd mae’n stori ddu mewn ffordd: sut mae bywyd i fam a’i mab (a merch bach hefyd) ar ol ’Y Terfyn’. Mae Rowenna a Sion yn byw yn ymyl Nebo, yng Ngogledd Cymru - o le mae’n bosib gweld i lawr dros Gaernarfon a’r arfordir tuag at Ynys Môn.  A rywsut mae’r lleoliad yn bwysig: mae llawer o sylw ar y tywydd ac ar manylion Cefn Gwlad. Does neb yn gwybod yn union be ddigwyddod - ond sôn bob bom (neu mwy nac un) wedi disgyn rhywle yn America - a falle mewn llefydd eraill yn agosach hefyd.  Mae’r trydan yn mynd;  mae pobl yn gadael; mae Rowenna a Siôn yn dod yn ffrindiau gyda’i gymodogion sy’n byw yn ’Sunnydale’ ac yn dechrau tyfu llysiau a dal annifeiliaid i’w fwyta.  Wedyn mae ryw ffrwydriad yn digwydd - ac eto dan ni ddim yn gwybod y manylion, ond mae’n debyg bod rhywbeth wedi digwydd yn Wylfa.  Ar ol hynny mae’r cwml yn dod - a’r cymdogion yn penderfynnu gyrru i gyfeiriad Wylfa i farw.

Ond goroesi mae Rowenna a Sion. A gwella ar ol effeithiau’r cwml.  A parhau gyda ei bywyd o dyfu digon o lysiau, adeiladu lloches i’r planhigion a twnnel tyfu, a trwsio be sydd angen. Mi fase nofel wedi seilio ar y digwyddiadau yma fod yn ddu iawn.  Ond dim dyma ydy blas y nofel yma.  Dywedodd rhywun mae un o’r themau amlwg ydy cariad - a mae hynny’n wir.  Yn bennaf, y cariad rhwng y mab a’r mam.  Dydy’r perthynas clôs yma dim yn arferol - ond dydy’r sefyllfa ddim yn arferol: does dim ffrindiau, dim facebook neu trydar na phethau eraill electronig i ddiddanu’r mab.  Yn lle hynny mae o’n cael modd i fyw trwy datblygu sgiliau ymarferol: dysgu adeiladu, trwsio a garddio. Dan ni ddim yn cael gwybod am blentyndod Rowenna, ond mae'n amlwg bod pethau wedi bod yn wael arni - a bod hynny wedi cael effaith ar ei phersonoliaeth.

Mae’r digwyddiadau yn cael eu ddatgelu yn araf.  Mae’r ddau yn sgwennu mewn llyfr mae nhw wedi darganfod mewn un o'r tai gwag.  Mae’r ddau yn treulio llawr o amser yn darllen - a felly mae Sion yn datblygu ei Gymraeg llenyddol, fel petai, a hefyd ei wybodaeth.  (Mae o hyd yn oed yn dod yn gyfarwydd gyda'r Beibl.)  Felly mae o’n awgrymu eu bod nhw yn cadw ryw fath o ddyddiadur yn y llyfr - a fel llyfr Coch Hergest – bydd testyn hanesyddol – i unryw un sy’n ei ddarllen yn y dyfodol. Mae Sion yn awgrymu bod y ddau yn sgwennu yn y llyfr – ond dim yn darllen be mae’r llall wedi sgwennu.

Dwi ddim yn siwr bod y syniad yma yn taro deuddeg.  A mae hynny’n wir am llawer o bethau yn y llyfr.  Ond dydy hynny ddim yn tarfu ar gwerth y nofel, yn ein barn ni. Mae’r gwyddoniaeth, i raddau, yn simsan hefyd. A mewn rhai ffyrdd mae’r nofel yn ffantasi a falle yn alegori.

Be dan ni’n cael mewn y strwythur yma ydy cyfle i feddwl am ac edrych ar bywyd, a phernasau heb pethau byd modern: dim trydan felly dim rhewgell, oergell, na, wrth gwrs, trydan neu facebook. 

Dwi bron wedi gorffen ailddarllen y llyfr - a mae o’n drawiadol yr ail waith hefyd. Sgwennu syml, ond da - fel llyfrau eraill Manon Steffan Ros.

Dyma rhan o adolygiad Gwales dwi newydd ddarllen: 

Yr ymateb cyffredinol yw ei bod yn nofel hawdd ei darllen ond sy’n aros yn hir ym meddwl y darllenydd. A dyna yw camp ryfeddol Manon Steffan Ros; creu cymeriadau i ni boeni amdanyn nhw a sefyllfa frawychus o bosibl a chredadwy, er mor afreal.

…

Prin mae Siôn yn cofio bywyd cyn Y Terfyn, ac mae’n rhyfeddu at y ffordd roedd pobl yn arfer byw – y gwastraff, a diffyg pwrpas eu bywydau; mae pwrpas i bopeth mae yntau’n ei wneud – hela anifeiliaid bach i gael bwyd, trwsio rhannau o’r tŷ, goroesi. Mae perthynas Siôn a Rowenna’n newid yn ystod y cyfnod – o fod yn fam yn gofalu am blentyn bach i gyd-ddibyniaeth a chyd-aeddfedu. Mae bywyd yn anodd, ond wrth i’r gyfrol fynd rhagddi, mae cyfoeth eu bywyd yn dod yn amlycach – eu perthynas â’i gilydd, pleser mewn pethau bach, a gwirioneddol werthfawrogi byw yn eu cynefin. 

Mewn un man mae Rowenna’n cofio’n ôl i’r cyfnod cyn y Terfyn, pan fyddai hi’n mynd â Siôn am dro, a’i ffôn gyda hi, yn “creu sefyllfaoedd perffaith er mwyn rhannu delweddau ar-lein heb rannu dim byd. A Sion ers ei fabandod yn llonydd o flaen sgriniau … Roeddan ni’n byw heb ddistawrwydd – sŵn teledu neu radio yn parablu yn y cefndir o hyd – ond roedd yna fudandod gwag, afiach am y ffordd roedden ni’n byw”. Mae’r ychydig gymalau syml hyn yn enghraifft hyfryd o gynildeb Manon Steffan Ros. A hithau’n cyfansoddi stori fer fer i Golwg yn wythnosol ers rhai blynyddoedd, mae hi wedi hogi a mireinio ei chrefft a’i gallu i ddweud llawer iawn mewn bach iawn o eiriau. 

Dwi'n edrych ymlaen i orffen y llyfr am yr ailwaith.  A dwi'n siwr byddaf yn dod yn ol at y llyfr eto - ac eto.