Gŵyl Ddewi Arall - rhan 2

Anodd cofio heddiw gyda’r haul a ddaeth heddiw a ddoe, mor ddiflas r’oedd y tywydd, ar ddydd Sul, penwythnos diwethaf.
  

Beth bynnag, doedd y glaw ddim yn spoilio’r taith hanesyddol gyda Emrys Llewelyn Jones o gwmpas Caernarfon - yn cynnwys cerdded ar y waliau.    Dwi ddim wedi llwyddo i fynd ar un o deithiau Emrys  - “Tyrd am Dro Co’“ o’r blaen ond mae o’n werth mynd, yn sicr.  Ychydig cyn y taith, roedd hi’n stidio bwrw, ond erbyn i ni gychwyn o gwmpas yr hen dre ganoloesol (cyn hynny byddai’r “dre“ wedi bod o gwmpas y Caer Rufeinig, siwr o fod).  Mae’r hanes, a’r hen adeiladau yn ddiddorol a dim ond gobeithio bydd modd i wneud dipyn o’r  gwaith trwsio sydd angen ar y rhai sydd wedi dirywio.

Y noson gynt, roeddwn yn Llofft Gwesty’r Castell (bron gyferbyn i’r lle roedd ein siop teuluol, erstalwm , ond stori arall ydy honna), yn mwynhau noson “Pethe Bychain“ gyda grwp gwerin - Triawd - a’r beirdd Ifor ap Glyn, Karen Owen, Arwel Pod Roberts a Nia Môn.

  

R’oedd yn noson wych.  R’oedd yr holl digywddiadau yn ofnadwy o dda, i ddweud y gwir – (dwi ddim wedi sôn am y Trevor Dines yn siarad a flodau a “Plantlife“, a Mike Parker yn sôn am agweddau tuag at y Gymraeg, ac am luniau Pierino Algieri).  Rhaglen ardderchog - a mi es adra gyda lwyth o lyfrau, fel arfer.

.

Gŵyl Ddewi Arall - rhan un

Penwythnos GWYCH yng Nghaernarfon yn ymuno a’r ŵyl.  Gymaint o bethau diddorol a mwy na digon o adloniant.  Ar ol clywed Georgia Ruth a Saron nos Wener (mi wnes i golli Kizzy Crawford yn anffodus), a’r ddau yn ardderchog - ond gwahanol iawn, dechrau bore Sadwrn, dydd Gŵwul Dewi, gyda orymdaith i’r castell.  

Fel dwi’n dallt, rhywbeth newydd ydy hwn. Swn i’n meddwl ei fydd yn tyfu, hefyd.  O’r safle lle bu yr orsef i’r dref ac i fewn i’r castell, lle roedd digon o adloniant am ddod - ond gan fy mod wedi prynu tocyn penwythno i’r Gŵyl Ddewi Arall, mi adawais y castell i fynd i glywed Angharad Price yn siarad am fywyd a theithiau cynnar T H Parry Williams.  

A mi r’oedd yn ardderchog - r’oedd hi’n dangos i ni sut roedd bywyd dyddiol y bardd yn yr Almaen (yn gwneud PhD) ac ym Mharis, wedyn, yn newid o ac yn ddylanwadu ar ei waith.  Mae hi’n ddarlithwr ardderchog - mi wnes i bron brynu’r llyfr - ond i mi gofio fy mod yn teithio ar y tren, a bydd rhaid bodyn ofalus am faint r’on i’n mynd yn ol gyda fi.

R’oedd disgwyddiadau yn y Clwb Canol Dre ymlaen trwy’r dydd, ond i gael hoe bach a dipyn o awyr iach (a glaw) - a mi roedd yn swnio’n ddiddorol - mi es ar daith cerdded gyda Rhys Mwyn yr archeolegydd, i fynny i Segontiwm.  

Dydi segontiwm ddim yn bell o gwbl o ble roeddwn yn byw - ond mae pethau wedi newid, gyda gwaith archeolegol newydd, cyn adeiladu ysgol newydd, a hefyd, mae’r amgueddfa (a oedd yn dda o’r blaen...) wedi ail agor fel mwy o ganolfan gymunedol sydd yn edrych yn wych (doedden ni yna ond am spel bach) ac yn sicr mi fyddaf yn mynd yn ol.  

A bob tro dach chi yn Segontiwm mae fantais y lle mor glir - medru gweld dros y Fenai ac ynys Mon, felly dafle delfrydol i weld y gelyn yn dwad ac i amddiffyn y Caer.  Ar yr amser, mi fyddai’r “dre“ i gyd o gwmpas Segontiwm - doedd dre Normanaid, i lawr wrth ymyl y Fenai dim yn bodoli pryd hynny, wrth gwrs.

Siopau llyfrau anibynnol a Gŵyl Ddewi Arall

Mae’r nifer o siopau lyfrau wedi gostwng fel bod na llai na fil o siopau ar ôl ym Mhrydain Fawr.  Yn ôl y Guardian dydd Sadwrn diwethaf. Mae’n amlwg ei fod yn anodd i’r siopau bach yma: The balance of risk in bookselling has changed for good and now sits disproportionately with the bookseller," said Tim Godfray, chief executive of the Booksellers Association. "Bookshops are important community and cultural hubs, which also provide an important educational resource for all. Sadly, the overall picture in terms of the number of independent booksellers in the UK is still one of contraction."  Felly os ydy’r siop llyfrau mor bwysig i’r cymuned lleol, be fedran ni wneud?  Un weithred, yn amlwg, ydy cefnogi, siopau sydd gennyn ni.    

Fel mae fy ddarllenwyr fyddlon yn gwybod  (os oes rhai!), dwi’n meddwl bod Palas Print yn gwneud gwaith ardderchog.  Dwi’n trio archeb y llyfrau dwi’n prynu o’r siop yma - a fel arfer mae nhwn’n dod cyn gyflym ac archebau Amazon.  Ond hefyd, mae cyngor ar gael.  Mis diwethaf roedd fy ffrind yn dathlu ei phenblwydd - wedi cyrraedd 60.  Mae hi’n dysgu Cymraeg, felly yn naturiol meddyliais prynu rhywbeth Cymraeg - neu ynglyn a Chymru.  Cefais sgwrs gydag Eirian, perchenog Palas Print, ar y ffôn, a derbyniais ei chyngor hi - ac yn fuan roedd y parsel wedi dod.  A mae fy ffrind wrth ei bodd.

Un peth mae Palas Print yn gwneud (neu un peth mae perchynog Palas Print yn gwneud) ydy trefnu digwyddiadau fel y Gŵyl Arall – sy’n digwydd bob blwyddyn bellach, yn yr haf.  Eleni dwi’n mynd i’r Gŵyl Ddewi Arall, dros y penwythnos. Dwi’n edrych ymlaen yn arw a dyma’r rhaglen  .

Garddio, o'r diwedd

O’r diwedd, dipyn o haul!  Cyfle i fynd i’r ardd a tocio’r mafon.  Dwi ddim yn dallt pan mae’r llyfrau i gyd yn dweud bod rhaid tocio mafon hydref ym mis Chwefror.  Pam ddim ar ôl iddyn nhw orffen ffrwytho ar ddiwedd y flwyddyn?  Beth bynnag, gyda’r tywydd mwyn (er gwaetha’r glaw), roedd tyfiant yn dechrau dangos, felly hen bryd i dorri nhw i lawr.  Ond dim llawer o gyfle, gyda’r glaw.  Ond heddiw, ar ôl diwrnod a ddechreuodd yn ddigon stormus ddoe, roedd yr haul yn gwenu: 

felly ar ôl mynd a’r ci am dro dyna ddechrau ar y mafon.  Dyma sut oedden nhw cyn dechrau:

A dyma sut oedden nhw ar ol tocio am dipyn o amser, a hefyd tynnu rhai allan, oherwydd mae ’na ffrwythau eraill yn y gwely hefyd, fel gwsberen, cyrans du a chyrans coch - a r’oedd popeth ar draws ei gilydd, rywsut.

Dwi ddim wedi gwneud lawer o arddio o gwbl eto eleni, ond yn y tŷ gwydr mi wnes i wasgaru hadau letys penwythnos diwethaf, ond dwi braidd yn sicr bod y llygod wedi bod atynt - felly heddiw, mae’r hadau yn mynd i’r lofft a mi wnai chwilio am y trap llygod.

Diffyg blogio a darllen

Mae’n amlwg fy mod i ddim yn llwyddo llawer gyda’r blog ar y funud.  Serch hynny, dwi wedi bod yn gwneud rhywfaint o ddarllen.  Mi wnes i ailddarllen Wythnos yng Nghymry Fydd, gan Islwyn Ffowc Elis (IFE) - llyfr roedden am drafod yny Clwb Darllen.  Mi ges i ddipyn o hwyl gyda’r llyfr: fel y tro gyntaf, roedd y stori yn cydio -  yn enwedig wrth gofio bod y nofel yma wedi ei chyhoeddi yn ol yn y pumedgau: yn sicr mae IFE yn storïwr gwych. Yr unig rhan nes i DDIM fwynhau oedd hanes y capeli ac eglwysi Cymru y dyfodol.  Does gen i ddim diddordeb mewn crefydd - a roeddwn wedi colli diddordeb yn fuan yn y rhan yma.  Ond yn y bôn, mae’r nofel yn ddiddorol, ac yn dangos y diddordebau eang a oedd gan yr awdur.

Roedden yn trafod y nofel yn y Clwb Darllen yn LLundain - a roedd rhai ohonon ni wedi gwneud rhestr o’r pethau a wnaeth IFE rhagweld yn llwyddianus: e.e. y gweleffôn; y loteri, ac y senedd. O, a’r ceir yn gyrru eu hunain (bron wedi digwydd!).  Ond wrth gwrs roedd llawer o bethau ddim yn iawn: y darlun o Gymru llwyddianus lle mae pobl yn gweithio ac yn byw yn lleol (yn yr Iwtopia); a gyda ffatrïoedd enfawr, a coedwigion enfawr yn y “dystopia“. Ond mi fyddai wedi bod yn anodd iawn yn y pumdegau rhagweld na fydd llawer o gynhyrchu o gwbl yn digwydd y dyddiau yma.

Roedd rhai ohonon ni yn meddwl bod yr ail Gymru, y “dystopia“ yn fwy ddiddorol, gyda’r iwtopia braidd yn ddelfrydol - a chymeriad Mair, yn enwedig, dim cweit yn taro deuddeg.  Ac wrth feddwl, doedd o ddim yn hawdd meddwl o lyfrau eraill Cymraeg sydd yn debyg.  Diffyg o ffuglen wyddonol Gymraeg efallai?

Fel ddwedais o’r blaen - ro’n yn falch gweld awgrymiadau Bethan Gwanas o lyfrau 2013.  Un wnes i archeb ydy Twll Bach Y Clo a mi wnes i orffen darllen o yn ddiweddar.  Anodd dweud llawer heb dwud gormod - ond mae o’n lyfr dda - werth darllen yn sicr (yn fy nhyb i!)

Penwythnos yn cerdded ar ym Mhen Llŷn

Doeddwn i ddim yn siwr am fynd - ond mae gen i ffrindiau (wedi ymddeol!) sy’n cardded llwybr arfordir Cymru: yn mynd am dwy neu dair ddiwrnod ar y tro.  Felly, pan mae o’n bosib, dwi’n ymuno a nhw.  Ond, bois bach, doeddwn ddim yn siwr mai Ionawr oedd yr amser gorau - un enwedig ar ol yr holl law.  Beth bynnag, doeddwn ddim am golli cyfle i gerdded yn y rhan yma o Gymru gyda popeth wedi cael ei drefnu - felly i ffwrdd a fi ar y tren. 

Roedd hi’n stidio bwrw dros nos (Gwener), felly penderfynon cael bore diog gyda brecwast hwyr a mynd am dro bach i’r Tŷ Coch am ginio.  

Coeliwch chi ddim, ond dwi ddim wedi bod ym Morthdinllaen ers i grwp go fawr ohonon ni ddathlu diwedd ein arholiad level A, yn ol yn y seithdegau.  Mae o’n le gwych, yntyndi?  Dyma ni, (wel dim fi, roeddwn ni'n tynnu'r llun) cyn cael cinio.  

Ac er bod yr awyr yn lwyd ac yn dywyll, doedd na ddim llawer o law yn y p’nawn, felly ar ol cerdded yn ol i’r car ac yn ol i’r ty lle roedden yn aros, aethom am dro arall:

Erbyn bore Sul, roedd yr haul yn gwenu!  Taith y tro yma o Nantgwrtheyrn yn ol tuag at Portdinllaen - dim amser i gerdded rhy bell oherwydd roedd rhaid i mi ddal tren yn y prynhawn, ond mae’r than yma o’r arfordir yn wych.  Coffi yn Nantgwrtheyrn 

a dipyn o hanes a ddiwylliant o’n gwmpas, cinio (brechndanau) rhywle yn yml Pistyll, lle ddechreuodd y glaw.  A dyma edrych yn ol.

Braf, braf, braf cael gweld yr ardal yma eto.  Pan roedden yn y tafarn yn Aberdaron, mi ddarllenais ffurflen (amrchata) am bywyd gwyllt yr ardal - ac yn ol y ffurflen, y “pump mawr“ ydy:  hebogiaid tramor, llamhidyddion, ysgyfarnogod, brain coed coch a’r morlo llwyd.  Welson ni ddim arwydd o’r un o’r rhain dydd Sul.  Roeddwn yn gweld morloi yn aml pan oeddwn yn blentyn, ond dim y lleill.  Tro nesa efallai. 

Dechrau’r flwyddyn newydd – darllen a taith cerdded

Mae’r gaeaf yn amser dda i eistedd ar y sofa (neu yn y gwely) a dal i fynny gyda darllen llyfrau.  Dwi wedi bod yn darllen Yr Erlid gan Heini Gruffudd.  Hwn ydy’r llyfr a ennillodd gwobr y flwyddyn.  (Sori, mae'r ddolen i fersiwn Saesneg- methu ffeindio'r un Cymraeg ar y funud)

Dwi wedi darllen bron hanner y llyfr – a mae o’n dda iawn, ond dim, wrth gwrs, rhywbeth ysgafn, neu hawdd.  Mwynhais llyfr arall ar y rhestr Llyfr y Flwyddyn hefyd, sef Blasu, gan Manon Steffan Ros.  Mae hon yn nofel wych, fel sy’n cael adlewyrchu yn yr adolygiad yn golwg.

Hefyd dwi’n ail-ddarllen Wythnos yng Nghymru Fydd.  Hon ydy’r nofel dan ni am drafod ar ddiwedd y fis yn y Clwb Darllen Llundain.  (Gadewch i fi wybod os oes gennych chi ddiddordeb mewn ymuno!)  Dwi wedi ei ddarllen o’r blaen a dwi’n mwynhau darllen hi eto – mae’r llyfr yn cydio o’r dechrau – a ffordd gwych am drafod dyfodol yr iaith – a pherswadio pobl i wiethio dros yr iaith.  Ond, r’on i wedi anghofio’r rhan o’r llyfr yn son am ddyfodol crefydd yn Nghymru – braidd yn ddiflas yn fy marn i. – yn enwedig am nad ydw yn grefyddol.

Dros y gwyliau , des ar draws raglen Pethe lle roedd Bethan Gwanas yn trafod ac edrych yn ol dros llyfrau 2013.  Roedd hwn yn rhoi syniadau ac awgrymiadau da am lyfrau i ddarllen.   Roedd Bethan yn canmol “Twll bach y clo”  gan Lleucu Hughes  a “Gwe o glymau sidan” .  Dwi am brynu y ddau lyfr o Palas Print – a tro yma, dwi’n gobeithio prynu nhw yn y siop , dim dros y we, achos dwi’n mynd trwy Gaernarfon yfory ar fy ffordd i Aberdaron am dipyn fwy o gerdded ar hyd yr arfordir.  Ond dydy’r tywydd ddim yn edrych yn addawol O GWBL.

Yn dilyn y rhaglen darganfais blog weddol newydd Bethan Gwanas: – lle may hi’n son am lyfrau:  llyfrau plant ydy’r rhan fwyaf – ond mae hynny’n iawn gen i!  Felly dwi’n gobeithio darllen: Eira Man ac Y Dyn Gwyrdd gan Gareth F Williams, ac efallai Y Gwaith Powdr – gan Sian Northey.

Digon i gadw fi'n mynd am y tro.