Adar mudol

Ddoe, gyda’r clociau wedi newid, es i’r warchodfa i wylio’r tîm BTO yn modrwyo adar.  Mae rhwyd yn cael ei roi i fyny a wedyn mae’r adar sydd wedi ei dal yn cael ei bwyso a mesuro a modrwyo cyn iddynt hedfan i ffwrdd.

Yr amser yma o’r flwyddyn mae gymaint o adar yn symud o’r cyfandir i fama i dreulio’r gaeaf rhywle mwy gynnes.  Maent yn cynnwys adar fel y coch dan-aden sydd ond yn dod yn y gaeaf a mae yn ffordd mor dda i weld adar yn agos a dysgu mwy amdanant.  Dyma coch dan-aden yn y llaw, e.e:

Ond hefyd, mae niferoedd llawer o adar cyffredin yn codi yn y gaeaf, gan bod adar fel yr aderyn du yn dod o’r gyfandir hefyd, ac adar fel brych y coed yn dod hefyd.

Dwi wastad yn straffaglu i wahanu’r rhain (mistlethrush) a’r fronfraith.  Ond wrth weld y brych y coed yn agos, mae’n bosib gweld bod y lliw ar y cefn ac y pen mwy llwyd.  Wrth gwrs mae’m mwy na’r fronfraith hefyd - ond dydy hynny ddim yn help mawr os dydy nhw ddim efo’i gilydd.

Roedd o’n diwrnod hyfryd ddoe, ar ol glaw di-baid dydd Sadwrn, digon o law dydd Gwener, o a ia, glaw dydd Iau hefyd.  Mae’r afon yn llawn a does dim angen fwy o law, diolch.

Mae ’na aderyn arall bach bach sydd hefyd, rywsut, yn llwyddo i hedfan o’r cyfandir, ond, fel y robin goch a’r fwyalchen hefyd yn byw yma trwy’r amser.  Dwi bron byth yn ei gweld nhw.  Ond ddoe roedd llawer wedi ei dal yn y rhwydi.  Y dryw eurben.  ’Goldcrest’ yn Saesneg.  Ac yn ogystal a chael cyfle i ddod i adnabod yr adar yn well, mae sgwenu amdanynt yn gyfle i trio dysgu  chofio’r enwau Cymraeg.  Felly dyma’r rhestr o’r adar a chafwyd ei fodrwyo - yn Saesneg a Chymraeg:

Wen Dryw

Redwing Coch dan-aden 

Blackbird  Mwyalchen 

Thrush Bronfraith

Great tit Titw mawr

Goldcrest Dryw eurben

Cetti’s warble telor cetti

Robin robin goch

Blackcap telor penddu

Long tailed tit titw cynffon-hir

Dunnock Llwyd y gwrych

Reedbunting Bras y cyrs

Kingfisher Glas y dorlan

Bullfinch Coch y berllan

Blue tit Titw tomos las

Chiffchaff Siffsaff

Mistlethrush Brych y coed

Diffyg blogio a ffwng Hydref

Dwi ddim yn coelio bron fy mod heb gyfrannu i'r blog yma ers mis Medi!  Ond mae'r tystiolaeth ar y cyfrifiadur.  Beth bynnag, mae'r tywydd wedi newid yn llwyr ers rywbryd ar ddechrau mis Hydref, gyda'r glaw a odd wir angen yn dod o'r diwedd a wedi dechrau, doedd y glaw ddim eisiau peidio.  Ond mae hi'n eitha gynnes o had - felly mae'r cyfuniad o pres a gwlypter wedi dod a gwledd o ffwng allan.

Erioed wedi gweld gymaint o fadarch a sydd o gwmpas eleni.  Dwi ddim yn hollol sir be ydy'r un yma er ei fod yn edrych yn iwan.  Felly wnes i ddim ei fwyta.

Ac er bod hon

yn edrych fel y fath o fadarch dach chi’n cael o’r siop ac yn bwyta, ’yellow ’stainer’ ydy ei henw yn Saesneg, ac yn ol y sôn mae hi’n wenwynig.  Mae llawer o bobl yn sal ar ol ei fwyta ond dim pawb.  (A dydy o ddim yn eich lladd chi yn bendant).  Dwi’n eitha sicr fy mod i’n un o’r rheina sydd yn medru bwyta hon a wedi bwyta fo yn y gorffenol.  Ond wrth mynd yn hŷn, dwi’n dod yn fwy wyliadwrus.

Mae hon, y parasol

yn fwytadwy ac yn dda.  Wedi mynd i fewn i risotto wythnos diwethaf.  A rywsut, wnaeth fy nghymydog dod ar draws fadarch cyffredin (field mushrooms) ar y comin, a roi rhai i ni - roeddent yn hyfryd! Ond wnes i ddim aros i dynu llun - roedd fy ngŵr wedi gwneud saws gyda nhw mewn chwinciad.  Rŵan bydd rhaid i fi ddysgu’r enwa Cymraeg am ffwng.

Diwedd mis Medi

Dwi ddim yn siŵr sut dan ni wedi cyrraedd fama mor gyflym.  Ond bythefnos yn ol roedd yn teimlo fel ei fod am fod yn haf am byth - poeth, sych....beth bynnag, ar ol haf eitha da ond rhy sych o lawer i arddwyr, mae o’n teimlo’n wir hydrefol rŵan.

Yn gynharach yn y mis aethon i Portland yn Dorset.  Lle diddorol, er nac ond tair diwrnod oedden ni yna yn y diwedd.  Gymaint o lwybrau gyhoeddus: sefyllfa ardderchog i ni gan ein bod wedi teithio yna ar trên, felly doedd dim car gyda ni.  A cludiant cyhoeddus ardderchog.  Mae Portland i weld fel ynys, ond penrhyn a traeth Chesil yn cysylltu a’r tir mawr.  

Ac am ddwy diwrnod roedd y tywydd fel canol haf braf - ond dim rhy poeth.

Ond glaw mawr ar y dydd arall.  A dyna beth sydd gennyn ni rŵan, ar ol haf mor sych roedd angen dyfrio yn aml.  Ond mae rhad dweud bod angen glaw arnon ni.  A dwi’n eitha hoff o’r hydref.

O ran y Gymraeg, es i ymweld ac Elizaneth a’i ffrind Enid yn ddiweddar - dwy ferch eitha lleol sydd yn dod o Gymru yn wreiddiol, a mae Elizabeth yn byw ond ryw bum munud i ffwrdd ar droed.  Rhyfedd gymaint o bobl Gymraeg sydd o gwmpas - yn lleol iawn.

A nos Iau byddaf i lawr yn Llundain yn y Ganolfan yn y clwb darllen, yn trafod Ar Trywydd LLofrydd - llyfr dwi wedi mwynhau.                                   

Mae'r cynhaeaf yn parhau

Mae o mor boeth yma. Roedden yn meddwl bod yr haf drosodd a dyma’r tywydd poeth yn dod yn ol. Beth bynnag - does dim modd mynd allan yn ystod y dydd (yn fy marn i) - felly allan ar y comin yn gynnar gyda Teo, ac yn ol yn erbyn ryw 9.15 mewn pryd i gael frecwast sydyn a gweithio yn yr ardd tuag at o gwmpas 11. Ac aros i fewn wedyn tan o leia 6!  Ar ol heddiw bydd y gwres dipyn bach yn llai, diolch byth.

Ond mae’r llysiau yn gwneud yn iawn, er gwaethaf y tywydd, gyda digon o ddyfrio.  Dwi’n trio peidio dyfrio gormod, felly dim ar y lawnt o gwbl a dim ar y blodau ar wahan i’r rhai sydd newydd fynd i fewn.

A dyma beth sydd yn digwydd.

Rhoais y scwash i mewn un o’r biniau compost a mae o’n hapus iawn (ond nid ar y funud yn yr haul poeth - a fel gwelir mae’r dail yn edrych yn anhapus ond ddaw o’n ôl unwaith iddi oeri dipyn bach.  A mae’r planhigyn wedi dringo i fewn i’r coeden gellygen - dipyn o arbrawf a gobeithio bydd dim niwed i’r gellyg.

Bydd y gellyg yn barod diwedd mis Medi, dwi’n meddwl.

Yn y cyfamser mae digon o afalau o hyd.  Afalau ’Discovery’ ydy’r rhain, a mae gymaint ohonyn nhw - dan ni’n bwyta llwyth, mae’r wyrion yn hoff ohonyn nhw a mae rhai yn mynd i’r cymydogion hefyd. Dydyn nhw ddim yn cadw. Ond mae ’na hefyd digon o berllanau cymdeithasol yn yr ardal - yn cael ei sefydlu a chynnal gan y ’Parks Trust’  https://www.theparkstrust.com - a mi es i un newydd wythnos diwethaf - ryw 3 filltir i ffwrdd.

Yn y tŷ gwydr mae pethau un dod ymlaen yn eitha dda, yn cynnwys tomatos a basil.  Gobeithiaf cael digon o efni, unwaith dydy hi ddim mor boet, i wneud pesto fel dwi'n gwneud bob blwyddyn.

Ac yn sicr mae'r tywydd poeth yn helpu gwneud compost da.  Anodd i goelio bydd y cymysgiad yma yn troi i fewn i gompost gwych mewn ruw ddwy fis.

Ac yn ffodus wnes i hau hadau letys cyn iddi fynd mor poeth - a bydd yr rhain yn baron yn  yr Hydref.

Y cynhaeaf

Mae o’n amser eithaf brysur yn yr ardd - dwi wedi gorfod dal ymlaen gyda’r dyfrio, a does na ddim llawer o law wedi bod o gwbl.  

Ond serch hynny, gyda dyfrio ofalus ( a byth lle does dim angen) mae’r rhan fwyaf o’r llysiau a’r ffrwythau yn gwneud yn dda.  Mae na dair fath o eirin (dwi’n meddwl!): czar; jubilee a victoria - o ia, ac un hwyr, majorie’s seedling - ond does llawer ddim o ffrwythat ar honna eleni.  Roedd o mor boeth pan oedd y czar yn aeddfedu, a felly roedd yr eirin yn mynd drosodd yn hawdd ac yn cael eu meddianu gan y cacwn.  Serch hynny, llwyddiais i gasglu dipyn, bwyta rhai, rhoi rhai i’r wyrion ac i gymdogion - a rhai i’r rhewgell.  Wedyn y ’jubilee’.  Ddim cweit mor flasus, ag o maint llai, ond yr un peth.  Mae’r basged yn y llun yn dangos rhai o’r ’jubilee’ a hefyd rhai Fictoria gynnar.

Ond yr afalau sydd yn cymryd gwaith.  mae gennyn ni goeden Discovery sydd yn aeddfedu yn gynnar iawn.  Mae’r afalau digon melys, unwaith maent wedi cael digon o haul, ond mae llawer yn disgyn ac wedyn os oes yna clais neu torriad maent yn dirywio ac yn pydru yn gyflym - a mae’r cacwn yna hefyd.  Gyda’r rhain eto, mae rhai o’r cymdogion wedi cymryd llawer, dan ni’n bwyta nhw a mae’r wyrion wrth eu boddau.

Ar wahan i’r ffrwythau, mae’r moron wedi gwneud yn eitha dda, a cawsom lwyth o ffa llydan.  Rŵan mae’r ffa ffrengig yn dechrau aeddfedu.  Dan ni wedi cael dipyn o waith yn dyfrio’r ffa yma - sydd bendant ddim yn hoffi gymaint o sychder.   Ac yn y tŷ gwydr, mae tomatos, ciwcymbyr, pupurau, letys a moron yn ffynu. R'on yn meddwl mae pupurau coch oedd yn tofu - ond fel gwelir yn y llun, pupurau melyn sydd yna.  O ia, ac aubergines, ond dydy'r rheina ddim yn gwneud hanner mor dda a llynedd.  Rhyfedd.

Ond heddiw, er bod yr arolygion tywydd yn gaddo diwrnod sych, dan ni wedi cael cawodydd eitha trwm a glawn prynhawn yma, felly, goebithio ar ol y dyfrio wnes i bore ma, bydd yr ardd yn hapus.  A falle bydd rhaid i fi dorri’r lawnt o’r diwedd.

Y dylluan fach

Mae gennyn ni dylluanod fach ar y comin a dwi wedi trio cymryd lluniau ohonyn nhw yn y gorffenol.  Maent yn ddigon swil ar adegau, ond, yn wahanol i’r ran fwyaf o dylluanod, maent yn ymddangos yn ystod y dydd (i raddau).  Eleni mae Jo, ffotograffydd byd natur lleol - a ffotograffydd gwych, mae rhaid dweud, wedi llwyddo i dynnu lluniau gwych o’r tylluanod bach yn y nyth.  Llwyddiais i ddim i ddarganfod lle roeddent yn nythu - ac erbyn cael syniad go dda, roedd y rhai bychan wedi gadael y nyth.

Mae ganddyn nhw llecyn delfrydol ar y comin.  Mae gwrych yn rhedeg i lawr un ochr o’r comin gyda llawer o goed helyg ynddo.  Ty hwnt i’r gwrych mae padogau lle mae ceffylau yn pori.  Felly, tybwn i, mae digonedd o bry genwair ar gael.  A dyna be mae’r tylluanod yma yn bwyta (yn ogystal a phethae eraill os ydynt yn medru ei ddal).  Ty ol i’r gwrych mae ffens - a hefyd ffens arall yn rhedeg i lawr ochr y padogau (ydy hwn yn air sydd yn cael ei ddefnyddio tybed? Cae, swn i wed i dweud...ond yn Saesneg ’paddocks’ yn sicr) i'r afon.  A ty ol i’r ffens gyntaf, mwy o goed helyg.

Felly be sydd yn digwydd yn aml ydy bod un o’r adar yn gwylio be sy’n digwydd o’r ffens, (ac yn medru hela hefyd o’r ffens) ond os oes unryw cynnwrf mae hi’n medru hedfan i’r helygen mwyaf agos.  A dyna lle arall mae’r adar yn cilio - yn y coed helyg.  Yn aml mae twll yn y goeden sydd yn eitha addas i dylluan fach.  Dyma un twll mewn helygen lle dwi wedi gweld tyllian, 

a dyma llun o'r gynefin - gyda tylluan fach, ond dim yn agos iawn...

Mae o’n fraint medru eu gwylio nhw.  Dydy o ddim yn hawdd mynd rhy agos - a beth bynnag faswn i ddim isio tarfu arnyn nhw, ond dros yr haf dwi wedi mwynhau chwilio amdanynt bron bob bore pan dwi allan ar y comin, ac os bosib tynnu lluniau.

Mwy o luniau: ar gainc

ac ar y ffens

Ffobia

Dwi ddim yn siŵr am sgwennu’r post yma - mae o rywbeth fel mynd i ’AA’: cyffes.  Ond dwi'n meddwl ei fod yn bwysig ein bod yn siarad am problemau iechyd meddel - a dwi'n meddwl bod ffobias, fel iselder, (ond wnaf ddim siarad am iselder heddiw) ar y sbectrwm  Felly, mae gen i ffobia eitha gry - o stormydd - wel o’r fath stormydd sydd yn dod a mellt a tharannau.  Dwi ddim yn siŵr yn union pryd ddechreuodd o, ond gyda pwysau dros y flynyddoedd, yn enwedig yn sgîl magu phlant gyda problemau iechyd meddwl, mae o wedi gwaethygu.

Mae o yn cael effaith ar fy mywyd i, fel, am wn i, mae pob ffobia.  Ond, gyda ffobia cymdeithasol neu rhywbeth tebyg, mi rwyt ti yn gwbod dy fod am wynebu sefyllfa anodd.  Mae’r tywydd yn fwy ansicr. Dwi ddim yn siŵr weithiau os ydy’r ’aps’ ar y ffôn yn helpu neu beidio.  Wel, wrth gwrs bod nhw’n helpu.  Fel rhywun sydd allan yn y cefn gwlad ac yn yr ardd tŷ allan yn gyffredinol dwi ddim isio cael fy nal mewn storm.  Ond mae fy mol yn troi ond wrth gweld yr arwydd back na sy’n golygu mellt.  A mae edrych neu dim edrych ar yr ap yn medru dod yn obsesiwn.

A mae’r corddi ac y nerfusrwydd sydd yn dod cyn y storm - ’anticipatory anxiety’:  yn anodd hefyd - mae’r ymenydd yn mynnu dod yn ol i’r peth, meddwl y gwaethaf a.y.y.b.  Am flynyddoedd nes i ddim am y peth ond osgoi stormydd pan oedd yn bosib.  Yn y gorffenol dwi wedi cael fy nal unwaith neu dwywaith mewn storm.  Unwaith tra yn beicio ym mynyddoedd gogleddol Spaen.  Ar ben y mynydd, gweld mellt yn y pellter, ac fy ngŵr yn trio fy nghysuro a dweud “ddaw o ddim i fama, mae o dros y dyffryn milltiroedd i ffwrdd”.  Ha!  Ar ol ryw bum munud roedd y storm uwch ben, a mellt a tharanau o’n gwmpas.  Dwi erioed wedi beicio mor gyflym a wnes i y ddiwrnod hwnnw - i lawr y lon droellog o’r mynydd.  Ac yn trio dweud wrth fy hyn; “Cym bwyll - dim rhy gyflym, ti ddim isio osgoi’r storm a syrthio i lawr o’r mynydd!” Pryd arall ar yr un gwyliau, storm yn y nos, a ninau mewn pabell.  Erchyll.  Ond yn amlwg nes i oroesi.  Yr un gwaethaf oedd yn America.  Daeth y storm mor gyflym: cymylau du bygythiol a gwynt, a doedd dim digon o amser i gyrraedd car fy ffrind gyda hi.  Felly swatio, crio, ar fy nghwrcwd yn  erbyn adeilad, a gweld adlewyrchiad y mellt yn y ffenestr o’r adeilad uchel.  Diolchi mae ffrind agos oedd efo fi, oherwydd y temilad o embaras a chywilydd o fod mewn stâd.

Dydy’r peth ddim yn resymol wrth gwrs.  Hyd yn oed yn y tŷ, dwi’n mynd dan y grisiau, mynd a stôl yna a cae’r drws fel dwi ddim yn gweld y mellt ac os bosib dim yn clywed y taranau.

Ychydig o flynyddoedd yn ol, chwiliais am therapi.  Dydi o ddim yn rhywbeth sydd yn hawdd i’w drin.  Dan ni wedi trio ‘hypnotherapi’ ond mae’r gwreiddiau yn ddwfn.  Dwi ar drothwy drinniaeth arall – a oedd am ddechrau o ddifri heddiw.  Ond dyfalwch be?  Oedd gan i sesiwn heno – a mae’r ap yn dweud bod ni am gael cawodydd taranau. Dydw i ddim digon dewr i fynd felly. Ac eto mi wn bod o’n holl bosib na fydd storm.  Da ni’n weddol ffodus yn y fan hyn.  Yn aml mae’r stormydd yn osgoi yr ardal yma ac yn mynd heibio.

Felly dwi’n gobeithio na ddaw’r storm.  A dwi’n gobeithio bod sgwennu am y peth yn gnweud lles hefyd.  Dwi erioed wedi gwneud hyn o’r blaen.

A be sydd yn helpu?

·     Pethau fel “mindfulness” “ymwybyddiaeth ofalgar”.  Mae ymarferion felly yn arafu’r anadl ac yn help i fi deimlo’n llai ofnus 

·     Mae arferion fel myfyrdod yn medru helpu hefyd

·     Cydnabod bydd y storm yn mynd heibio

·     Gwrthdyniad.  E.e. darllen nofel gafaelger – fel ditectif neu llyfr gyffrous

·     Meddwl am bethau sydd yn rhoi cysur

Mae o’n help gwneud ymarferion fel myfyrdod ac ymwybodaeth ofalgar (am llond ceg!) ar adegau arall hefyd, fel bod yr ymenydd a’r corff wedi ymarfer ac yn gwybod be i wneud. O ac efalla hiwmor du?

Dwi’n gobeithio sgwennu am rywbeth hapusach tro nesaf - fel cymryd lluniau bywyd gwyllt, yr ardd, llyfrau ac efalla Gŵyl Arall - lle fues i’r penwythnos diwethaf.