Pethau Hydrefol: 30fed Medi 2024

Dwi’n hoffi’r Hydref.  Ydy, mae’r golau yn dechrau mynd yn gynnar yn y dydd, ac mae hi’n medru bod yn oer, yn stormydd ac yn wlyb.  Ond hefyd mae hi’n bosibl cael diwrnodau braf cynnes heulog.  Eleni, ar ôl haf bach Mihangel braf, dan ni wedi cael cyfnod o dywydd ych-a-fi: stormydd, glaw trwm a llifogydd.  Ond gobeithio bydd y tywydd yn gwella.  O leiaf roedd hi yn sych ddoe ac yn heulog echddoe. (Dim mor dda heddiw....)  A mae ’na bethau da yn digwydd yn yr Hydref, fel:

 

1) Sgwash.  Be ydy’r gair Cymraeg cywir tybed?

 “Ukiri Miri” ydy enw’r rhain.  Maent mor ddel.  Doeddwn i ddim yn siŵr a fase’n well eu gadael yn yr ardd, neu dylwn eu casglu a rhoi nhw yn y tŷ gwydr am sbel er mwyn i’r croen caledu.  Felly dwi wedi gosod tair yn y tŷ gwydr a gadael y tair eraill yn yr ardd am y tro.

 

2) Madarch.  Pan oeddwn yn iau roeddwn yn casglu ac yn bwyta madarch gwyllt.  Rŵan dwi lawer mwy gofalus.  

Ond mae hon yn fwytadwy, bron yn bendant.  “Giant puffball” ydy hi.  A Llyfr Iolo ydy’r lle i chwilio am y gair Cymraeg!  Ond dydy’r ffwng neu’r madarch yma ddim yn y llyfr.  Felly ar ôl holi ar grŵp Facebook Galwad Cynnar, daeth Martin Coleman yn ôl gyda’r enw "Coden Fwg."  Felly dwi wedi dysgu rhywbeth heddiw.

3) Compost.  Mae'r amser yma o'r flwyddyn yn ardderchog ar gyfer gwneud compost.  Mae'r goden afalau surion bach wedi cynhyrchu gymaint o afalau eleni.  (Ar ôl flodeuo mor dda yn y Gwanwyn a denu'r peillwyr)

Rŵan, mae'r afalau bach wedi mynd ar y compost ynghyd â chardbord, papur newydd a thail.  

Ac erbyn y Gwanwyn bydd y compost yn edrych fel hyn - yn barod i'w ddefnyddio.

Hel atgofion: 23fed Medi 2024

Yn ddiweddar, dwi wedi bod yn hel atgofion ac yn meddwl am fy ffrind annwyl, Aude, a bu farw dros wyth mlynedd yn ôl yn 2016.  Mae galar yn beth rhyfedd.  Mae rhan ohonoch chi isio amser mynd heibio i chi cael bod yn bellach i ffwrdd o’r poen, ond mae rhan arall isio'r amser sefyll, neu arafu, i chi cael cofio'r person yn dda.  Mae 'na ryw ofn anghofio, ac mae hynny yn  digwydd i ryw raddau.

 

Ar hap a damwain des i adnabod Aude (a oedd yn Ffrances), yn 1981.  Roedd ei pherthynas hi wedi torri, ac felly roedd hi wedi symud allan o le'r oedd hi’n byw gyda’i chariad, ac angen rywle i fyw.  Ro’n i ar fin mynd i ffwrdd am 5 wythnos; roedd gen i lofft sbâr, felly gofynnais iddi hi os fase hi’n hoffi aros yna.  Ac ar ôl dod yn ôl, doedd dim rheswm i newid pethau.  Er, roedd y ddwy ohonon ni yn wahanol iawn, a doedd rhannu tŷ ddim gwastad yn esmwyth.  Ond dros y blynyddoedd, a’r ddwy ohonom erbyn hyn yn byw ar wahân, datblygodd y cyfeillgarwch, ac roeddwn wastad yn falch i’w gweld hi.

 

Pan roedd hi’n byw yn lleol ac wedyn yn St Albans, roeddym yn cyfarfod am ginio yn aml ar ddydd Sadwrn, tan iddi hi (a’i gwr) symud i Ludlow.  Dipyn yn bell, wedyn.  A dyna ddechrau ar benwythnosau lle ro'n i'n mynd i’w gweld hi yna, neu gyfarfod rywle fel Caer am y diwrnod ar ôl dal trên. Roedd byw yn Ludlow yn fath o gyfaddawd i hi. Roedd hi isio byw wrth ymyl y môr ond heb fedru fforddio byw yn union lle'r oeddent isio byw.  Felly'r penderfyniad oedd cerdded llwybr arfordirol Cymru: hi a Charles ei gŵr.  Mi ges i wahoddiad i ymuno a nhw ambell waith pan roedd yn bosibl dal trên i le roeddent yn aros.

 

 

Dyma lun tynnais ohoni hi a Charles ei gŵr yn cerdded rhan o’r llwybr arfordirol yn Sir Fôn, ar ddiwrnod hyfryd iawn ym mis Awst, 2013.  Amser hir yn ôl.  Cawsom diwrnod hyfryd, hyfryd.  Ond dipyn ar ôl hynny, clywodd hi fod y cancr wedi dod yn ôl.  

Dwi ddim yn cofio yn union bryd dywedodd hi wrthyf ei bod hi wedi cael diagnosis o gancr y fron.  Cyn symud i Ludlow.  Ond dwi YN cofio lle roedden ni: yn cael cinio mewn caffi bach yn Olney, tref fach ryw 5 milltir i ffwrdd.  Ac roedd y cancr yn un drwg, yn ymosodol.  Cafodd triniaeth, ac yn araf bach gwellodd.  Ond blynyddoedd yn ddiweddarach, daeth y cancr yn ôl.  A’r tro yma, doedd dim modd gwella.

 

Beth sydd yn gwneud cyfeillgarwch annwyl, agos?  Mae’n anodd gwybod yn union.  Be dwi yn gwybod ydy fy mod gwastad yn teimlo’n well ar ôl diwrnod, neu hyd yn oed dwy awr yn ei chwmni.  Roedd y misoedd olaf yn anodd i bawb.  Ei ffordd hi o ymdopi oedd gwneud gymaint â phosib, ac yn sicr roeddwn i yn trysori’r amser cawson ni gyda’n gilydd.

Y dryw bach: Medi 11fed 2024

Blog Medi 11fed 2024

 

Y dryw bach

(Mae’r geiriadur (Bangor) yn dweud gall “dryw” fod yn wrywaidd NEU yn fenywaidd.  I Cysill, gair gwrywaidd, felly dyna beth wnaf ddefnyddio, oni bai fy mod yn bendant yn sôn am yr iâr.) 

Roedd o’n dipyn o syndod i ddarganfod, ychydig o flynyddoedd yn ôl (ond dim rhy bell yn ôl) mae’r driw ydy’r aderyn mwyaf cyffredin yn y wlad.  Dim y robin goch, na’r aderyn y to, na’r titw Tomos las.  Ond dan ni ddim yn ei weld o mor aml â hynny, oherwydd aderyn swil sydd yn cadw allan o’r ffordd ydy’r dryw. 

 

Dwi wedi bod yn trio tynnu llun da o’r driw, a dydy o ddim yn beth hawdd i’w wneud.  Mae o’n symud i ffwrdd yn gyflym, fel llygoden fach weithiau, yn rhedeg trwy’r gwrych.  Mae ganddo lais digon uchel - a dyna sut dwi’n ei weld o, ond buan mae o’n diflannu.

 

Dyma un llun dwi’n hoffi.  

Mae hwn ar ynys Sgogwm, lle treuliais wythnos dwy flynedd yn ôl, lle'r oedd digon o ddrywod, i fy syndod.  Un peth dwi wedi dysgu, trwy ddarllen llyfr ardderchog Stephen Moss, ydy bod y dryw yn aderyn sydd yn medru addasu i gymaint o gynefinoedd gwahanol.  

Be sydd angen ydy trychfilod, ac mae digon o’r rheiny yn y gwymon wrth y môr.  Mae’r dryw felly yn byw mewn llefydd eithaf anghysbell, fel ynys Kilda, hyd yn oed, ac mae’r dryw yma yn isrywogaeth o’r dryw Ewropeaidd arferol.

Ac yn agosach at adref, dwi wedi mynd ati i greu cynefin addas i ddrywod yn yr ardd.  Llecyn lle dyle fod digon o drychfilod a lle i guddio. Hyd at hyn, does dim llawer o lwyddiant wedi bod o ran gweld llawer o ddrywod, ond efallai eu bod nhw yma - ond yn cuddio!