Sgwarnogod a cornchwiglod

 Sgwarnogod a cornchwiglod

 

Ychydig o flynyddoedd yn ol roeddwn yn gweld sgwarnogod yn yr ardal yma yn eitha aml, ond dim bellach.  Efalla bydd rhaid mynd yn ol i’r llefydd dwi wedi eu gweld o’r blaen a chwilio eto.  Ond doedd dim rhaid chwilio dydd Sul a bore Llun.  Roeddwn yn treilio’r nos Sul yn Elmley, gwarchodfa natur ar ynys Sheppey, a wedi gwirioni gyda’r lle.  Cefais ond dipyn dros diwrnod yna: cyrraedd ar fore dydd Sul a gadael ar ol cinio dydd Llun, ond mae gymaint i’w weld yna.

 

Roedd y dydd Sul yn heulog ac wrth cerdded i lawr llwybr heibio gwersyllfa bach (lle dach chi’n medru aros) roedd y coed yn llawn o aeron a hefyd yn llawn o weision y neidr.  

Gwych!  Ond dwi am ffocysu ar ond ychydig o rywogaethau.  Un ydy’r sgwarnog.  Dwi ddim yn siwr os dwi’n hoff o’r llun yma gyda’r clustiau yn mynd i wahanol gyfeiriadau, ond doedd dim digon o amser i gael fy nghamera allan i gael y llun gorau: sgwarnog yn rhedeg i fyny’r lôn yn syth ataf.  

Maent allan llawer mwy yn y nos, a gwelais ychydig ohonynt hefyd yn y bore gynnar, dipyn ar ol saith o’r gloch, bore Llun.  Yn ystod y dydd mae nhw’n swatio i lawr.  Yn bendant byddaf yn chwilio amdanynt yn lleol o hyn ymlaen.

 

Aderyn arall dwi ddim wedi gweld llawer yn fama yn ddiweddar ydy’r tylluan wen.  Annifail arall eiconig, ’swn i’n dweud.  Roedd yn rhy hwyr i gael llun da gyda’r golau yn mynd, ond braf gweld hi’n hela - a cudyll coch yn brysur trio dwyn be oedd hi wedi dal!

 

A’r cornchwiglod!  Mae cornchwiglod wedi dod yn brin dros y blynyddoedd.  Ond roeddwn i yn medru gweld un yn yr ardd lle roedden yn aros, a roedd heidiau yn hedfan.  Cawson gwybod eu bod wedi cael tymor llwyddianus iawn.

 A’r uchafbwynt olaf oedd gweld tylluan clustiog hir - ond wedi dweud hynny r’oedd yn anodd iawn i’w weld yn dda - roedd yn cuddio, yn y dydd, tu ol i dyfiant.

Dechrau mis Medi yn yr ardd

O, dwi’n casau tecnoleg weithiau.  O’n am gynnwys lluniau o’r ardd sydd ar fy iphone - ond dydy’r teclennau ddim am gysylltu â’u gilydd heddiw, ond ta waeth.  Felly bydd y lluniau blodau ddim yn adlewyrchu eleni (er eu bod o'r add!)

 

Dwi wedi bod yn gweithio’n galed yn yr ardd yn ddiweddar, ac ers i ni cael dipyn o law o’r diwedd mae rhan o’r ardd yn edrych yn eitha dda.  Mae’r haf yma fel petai wedi bod yn ddarn o ymchwil anffurfiol.  Be sydd yn medru goroesi sychder a tymherau uchel a be sydd ddim?

 

Yn gynnar yn y tymor methais gyda’r blodau unflwydd.  Fel arfer dwi’n tyfu rudbeckia a comsos

a mae’r rhain yn gwneud mor dda ac yn para tan ddaw’r rhew.  Ond eleni, ches i ddim lwyddiant gyda’r rudbeckias a wnaeth y cosmos tyfu’n iawn ond gwrthod blodeuo.  

Ond mi faswn yn dweud mae ser y sychder ydy’r salvias.  Y rhai gyda dail eitha bach sydd yn goroesi ein gaeafau ni yn hawdd.  Does ganddyn nhw ddim blodau coegwych; maent yn ddistaw, fel petai.  

Ond mae’r gwennyn a throchfilod eraill yn hoff iawn ohonyn nhw - a maent wedi goroesi heb cael ei ddyfrio o gwbl. A sedum wrth gwrs; a mae nhw yn edrych yn wych wrth iddynt flodeuo rŵan, a dwi wedi tri tyfu planhigion newydd o cuttings felly gawn gweld.

 

Mae’r echinops hefyd wedi goroesi’n dda a hefyd y lafant a’r rhosmari.  

Dwi wedi gorfod dyfrio yn yr ardd llysiau, a’r potiau hefyd wrth gwrs.  Ond o’r llysiau, mae moron wedi gwneud yn dda eleni, roedd y mafon yn iawn (gyda dyfrio hael), a dan ni ond yn dod i ben gyda’r ffa Ffrengig rŵan.  

 

Es i feithrinfa newydd wythnos diwethaf.  Un ardderchog: trueni ei fod o leia hanner awr i ffwrdd.  Prynais dau salvia newydd.  Falle gwnân goroesi’r gaeaf a falle ddim felly dwi wedi cymryd cuttings yn barod.

 

Y peth arall dwi wedi gwneud ydy rhoi llwer o gompost ar y gwlau a wedyn digon o mulch  ar wyneb y ddaear a gobeithio bydd hynny’n helpu’r planhigion os daw tywydd sych sych eto.

Bywyd gwyllt yr ardd: llyffantod a draenogod

Mae gymaint o lyffantod yn yr ardd ar y funud.  Mae llawer yn cael eu gweld wrth i fi chwynnu neu dyfrio, ond mae nifer mawr yn y pwll hefyd.  Dwi wedi bod yn trio cadw’r pwll yn iach.  Gyda’r tywydd poeth, roedd algâu i’w gweld - ac am ryw reswm roedd ein cymdogion a oedd yn dyfrio’r ardd tra roedden ar ein gwyiau yn ol ym mis Mehefin wedi penderfynu bod ormod o blanhigion yn y pwll a wedi tynnu rywfaint allan!  (Mae hi’n gymydog ardderchog ac yn ffrind, felly dim byd i’w gwneud ond trio achub y sefyllfa).  Falle fyse’r pwll wedi dioddef beth bynnag.

Roedd ffrind yn clirio ei phwll allan - gormod o flanhigion felly cefais dipyn o’r rheina, a hefyd rhois barley straw  i fewn sydd yn helpu hefyd.  

Ro’m yn meddwl bod y grifft llyffant wedi cael ei ladd gan y rhew yn y gwanwyn, ond mae ddigonedd o lyffantod bach o bob faint.  Rhai eitha bach, dim llawer mwy nag ewin a wedyn rhai sydd dipyn mwy ac oedolion hefyd.  A mae lliwiau go wahanol ganddynt hefyd.  

Maent i fod i fwyta gwlithod, a falle eu bod nhw, ond yn yr ardd yma, gyda waliau o gwmpas mae na gymaint o falwod, sydd yn bwyta bron popeth. (A dwi ddim yn meddel bod llyffantod yn bwyta malwod!)  Mi faswn  wrth fy modd yn gweld bronfraith yn yr ardd eto ond dydyn nhw ddim yma y dyddiau yma - y gwir ydy eu bod wedi dod yn brin.

Ar ddiwedd y brynhawn mae na gymaint a 15 o lyffantod i’w gweld yn y pwll, a wedyn mae nhw’n dechrau neidio allan i’r bordor.  

Mae’r draenogod i’w gweld yn gnweud yn dda yma hefyd. Mae un yn dod am fwyd i’r ardd gefn bob nos, a dwi’n gadael bwyd yn yr ardd ffrynt hefyd.  Dwi wedi gweld draenog enfawr yng ngardd ffrynt drws nesa, ond dwi ddim yn siŵr os mai draenog neu llwynog sydd yn cymryd y bwyd yn y ffrynt.  Amser i roi’r camera allan eto efalla.

Capten

Mae’r tywydd sych sych a chrasboeth yn parhau, er nad yw’r tymheredd am fod cweit mor uchel heddiw.  Un peth dwi wedi mwynhau gymaint dros y dyddiau diwethaf ydy darllen Capten; nofel Meinir Pierce Jones a enillodd gwobr Daniel Owen eleni.  Be well i ddarllen dros frecwast!

Ac am nofel!  Hwn ydy’r llyfr gorau dwi wedi darllen am dipyn.  Mae o’n eitha hir - felly mae’r pleser yn parhau, ond dim rhy hir; ac eto mae hi’n nofel gynnil. Cawn hanes o fywyd ym Mhen Llŷn  ar ddiwedd yr un ar ddeunawfed ganrif trwy lygaid Elin Jones, gwraig y “Capten”.  Mae’r cymeriadau yn hollol fyw a chredadwy, a mae’r stori yn gryf hefyd.  Cawn ddarllen am fywyd bob dydd Elen, tra mai ei ŵr, John i ffwrdd yn hwylio, ac wrth gwrs, mae’r siwrna yn un hir. Yn ol ym Mhen Llŷn, mae Elen yn disgrifio bywyd bob dydd; sut mae ei nai yn dod i fyw gyda hi i roi hoe bach i’w mam - a codi ysbryd Elen sydd heb blant.  Cawn hefyd clwyed am Lydia ac Adi sydd yn byw bron ar gyrion y gymdeithas a rhy dlawd i talu’r rhent a be sydd yn digwydd iddynt - a sut mae Adi am fynd i forio.  Mewn rhai ffyrdd, mae’r llun o fywyd lleol yn debyg yn ein atgoffa ni o lyfrau Kate Roberts, er bod y cynfas llawer mwy eang.  Felly dan ni hefyd yn dysgu am  y byd hwylio, trwy lygaid Capten John.

Mae themau mawr yma hefyd, yn cynnwys fyddlondeb, cariad a iechyd meddwl.  A mae’r nofel yn anodd i’w roi hi i lawr.    Mae’r ymchwil yn drwyadl - a’r holl hanes wedi ei seilio (yn eitha agos, o be dwi’n dallt) ar stori go iawn a’r holl peth mewn Cymraeg godidog a hefyd tafodiaith Pen Llŷn.  A cawn clwyed am lefydd gyrafwydd fel Tŷ Coch (os dach chi’n nabod Pen Llŷn) ond mewn cyfnod a chydestun tra gwahanol.  Arafais wrth fynd tuag at y diwedd a mae’n eitha bosib byddaf yn ailddarllen y nofel yn syth bin. 

Ynys Sgogwm: brain goes-goch

Ynys Sgogwm rhan 2: y fran goes-goch

Dyma fran hardd gyda phig a choesau goch fel yn yr enw sydd yn byw, fel arter yn y wlad yma, wrth y mor.  Ond mae na lai na 400 par ym mhrydain.  A dydy o ddim mor hawdd tynnu lluniau ohono fo.  Mae un pâr (efllai mwy) yn nythu ar yr ynys ond gwelir mwy na’r teulu yna.  Maent yn nythu ym mis Ebrill felly erbyn mis Gorffenaf mae’r cywio yn hedfan - ac yn ffurfio heidiau bach eu hunan (yn ol yr RSPB).  Mae nhw’n perthyn i’r bran ond yn debyg o faint (dipyn mwy) i’r jac-y-do, ond yn yr awyr mae nhw’n hollol wahannol, gyda’r pig goch a’r coesau coch a’r adenydd yn ffurfio bysedd.  A mae o petai eu bod nhwy’n chwarae pan yn hedfan - yn flio’n gyflym iawn gyda’r bysedd clir a’r pig  goch yn dangos yn glir hefyd.

Mae rhaid iddyn nhw cael glaswellt byr, felly tir sy’n cael ei pori sydd yn dda.  Ym Mhen Llŷn mae’r defaid yn gnweud y gwaith.  Ar Sgogwm, mae llawer o’r ynys wedi ei orchuddio gyda rhedyn y dyddiau yma - a mae hynny’n dda i’r gwylanod oherwydd bod y nythod yn cael eu cuddio, ond yn dda i ddim i’r fran goes-goch.  Ond yn ffodus, mae’;r cwningod yn gwneud y gwaith pori.  Efalle bod mwy o frain goes-goch yn y gorffenol pan roedd defaid a geifr ar yr ynys?

Beth bynnag, mae’n fraint cael eu gweld nhw - a’u clywed nhw.  Mae nhw’n swnllyd - felly dydy o ddim yn anodd i dod ar eu draws nhw, ond gan eu bod yn ddu (wel, yn las dywyll dywyll dwi’n meddwl) ac yn symyd mor gyflym yn sicr mae o’n  anodd i gael lun da.

Ynys Sgogwm: y pâl

Yn ddiweddar, es i ynys Sgogwm (Skokholm) am wythnos.  Am brofiad!  Tybiaf bydd y blog yn cynnwys llawer am yr ynys dros y dyddiau neu wythnosau nesa.  Dipyn bach am yr ynys i ddechrau.  Ynys eitha bach yn Sir Benfro, a dim ond y wardeiniaid ac ambell wirfoddolwr neu ymchwilwr sydd yn byw ar yr ynys yn barhaol.  Es i yna gyda grŵp o fodrwywyr a dau ffotograffwyr - am wythnos.  Mae o'n bosib mynd am benwythnos neu Pythons.

Y pâl, efallai, ydy seren yr ynys i’r ran fwya, felly dyma testun y post yma.  Mae’r palod yn amlwg wrth i’r cwch dod i’r lan; yn heidio o’r môr i’r nythod (twneli) ac i’r môr, ac yn sefyll ar y wal wrth ben yr harbwr.  

Er eu bod yn llwyddianus are yr ynys, mae’r gwylanod yn ymosod arnyng trwy’r amser.  Fel arer mae nhw’n trio dwyn y pysgod mae’r palod wedi hela, ond gyda’r gwylanod cefnddu fwyaf, os oes siawns dwyn a bwyta pâl ifanc (neu hyd yn oed oedolyn) mae hynny’n digwydd hefyd.

Mae rhai yn chwilfrydydd iawn, ac ym mae y crancod, mae’n bosib os dach chi’n eistedd ar y ddaear, daw un neu ddau i chwillota o gwmpas.  Roedd un yn eistedd ar fy mhenglin  (ond fiw i fi fynd rhy agos - pig brwnt sydd yn medru gwneud llawer o niwed!).  Mewn llefydd eraill a gyda phalod eraill, dydyn nhw ddim isio bod mor agos i bobl.  

Pan sgwennais hwn yn wreiddiol (Gorffenaf 16) roedd llawer wedi gadael yr ynys, oherwydd bod y rhai ifanc wedi aeddfedu.  Yn hwyrach yn y dydd, pan oeddwn yn trio tynnu lluniau o’r palod yn hedfan, cefais y llun yma: rhan o natur ond trist i’r palod.  Dyma’r gwylan gefnddu fwyaf gyda palod ifanc mae o wedi llwyddo i ddwyn.

Mwy am fywyd gwyllt Sgogwm i ddod...

Gwanwyn yn troi i'r Haf

 O’r diwedd dan ni’n cael glaw go iawn, ar ol ddwy fis sydd wedi bod yn sych iawn, ar y cyfan. 

Gyda dyfrio, mae’r ardd wedi ffynnu, a dwi’n falch iawn gweld, ar ol rhoi ffa dringo i fewn, nad ydy’r malwod wedi eu ddifetha’n llwyr.  Dwi wedi rhoi pelenni o gwmpas y blanhigion, sydd wedi eu gwneud o wlan a mae’r rheina i’w weld yn helpu.

 

Ar y funud mae’r iris yn gorffen yn yr ardd, a dydy hi ddim yn marw’n hardd, fel petai. Ond mae’r geraniums yn dod a’r rhosyn mawr, Rambling Rector a llawer o blanhigion eraill ar fin flodeuo.

 

Mae’r comin yn newid hefyd.  Mae’r blodau ymenyn sydd wedi bod yn gnweud i’r comin edrych fel ryw faes melyn, yn dechrau gwywo, ond mae’r gweiriau gwahanol yn edrych yn hyfryd.  A hefyd, mae’r cudyll coch yn dal ati!  Ro’n yn meddwl bod y nyth yn wag ar ol methu gweld un o’r adar yna am eisoes.  Ond bore Sul, gwelais un o’r oedolion yn bwydo’r cywion (ond y cynffon a’r adar ro’n yn gweld, wrth i’r aderyn blygu i fewn i’r twll nythu).  Da ydy natur ynte?  Mae tri aderyn yglyfaethus yn nythu neu wedio nythu ar y comin - os dach chi’n cyfri’r cigfran.  Mae hwnnw wei nythu a’r cywion wedi tyfu yn eitha mawr.  Y trydydd ydy’r barcud.  Mwy am hwnna nes ymlaen.